Mültecilik ve Göçü Anlamak için Bir Çocuk Kitabı: Yolculuk

Çocuk kitapları maceraları, duyguları, iyiliği ve kötülüğü hayata dair her şeyi çocuklara anlatmak, onlarla paylaşmak için vardır. Çocukların duygusal, sosyal ve daha birçok alanda gelişmeleri ve dünyaya dair ufuklarının genişlemesi için onlara destek olur. Küçükler için bolca resim, biraz daha büyükler için bolca macera içerirler. Bu kitaplarda anlatılan çocuklar birbirlerinden çok farklı olabilirler. Sakar bir çocuğun hikayesini veya yeni bir yuva bulmak için yola çıkan bir çocuğun hikayesini anlatabilir. Bu yazıda incelenecek Yolculuk kitabı bolca resimli yeni yuvasını bulmaya çalışan bir ailenin hikayesini anlatmaktadır. Hayatın içerisinde yer aldığı gibi savaş ve barış bu kitapta bir arada anlatılmaktadır.

21. yüzyılda yaşayan çocuklar televizyon, sosyal medya gibi iletişim araçlarıyla savaş, göç, ölüm, deprem gibi pek çok olumsuz duruma erken yaşta maruz kalmaktadır. Çocukları korumak adına bu olumsuz durumları bahsetmekten kaçınma eğilimi gösterilmektedir. Fakat çocuklar her ne kadar bu görüntülerden korunmaya çalışılsa da doğrudan savaş gibi olumsuz durumları görmekte ve ne yazık ki yaşamaktadırlar. Kaçınılmaz olan bu yaşantılar çocuklara kendi yaşlarına ve algılayış şekillerini uygun bir şekilde anlatılmalıdır. Çocuk kitapları bu ihtiyacımıza cevap vermektedir. Yaşlarına uygun cümlelerle ve içine girebilecekleri görsel dünyalarla çocukların hayatı anlamlandırmasına yardımcı olmaktadır.

Çocuklar kitaplarda kendi yaşantılarını, duygularını, arkadaşlarını bulabilirler. Aynı zamanda farklı ülkelerde yaşayan ve farklı hayat tecrübeleri yaşayan çocuklar birbirlerini çocuk kitaplarıyla ile tanıyabilirler. Yolculuk kitabını okuyan mülteci bir çocuk kendi tecrübe ettiği yaşantıların, duyguların benzerlerini kitap yoluyla başka bir çocuk üzerinden görebilir. Mülteci olmayan ama sınıfında mülteci arkadaşı olan, haberlerde sınırları geçmeyen çalışan insanları gören bir çocuk dünyaya bakışını genişletmek, onları anlamak için bu kitabı okuyabilir. Gerçek hayattaki bir hikayeden ilham alınan bu kitap hem bu çocuklara hitap etmesi hem de yetişkinlere çocuk gözünden mülteciliği göstermesi açısından okunmaya değer bir kitaptır.

Francesca Sanna, İtalya’da bulunan bir mülteci kampı ziyaretinde iki küçük kızla tanışmıştır., Yazarın tanıştığı bu iki kızın yaşantılarını ve güçlü hallerini hikayeye dökme isteğiyle kitap ortaya çıkmıştır. Çocukların yaşamından ilham alınarak yazılmıştır. 48 sayfadan oluşan resimli çocuk kitabının okul öncesi ve ilkokul yaş grubuna uygun olduğunu söylenebilir. Türkçe’nin de bulunduğu 12 farklı dile çevrilmiş olan kitap mülteci çocukların yaşadıkları farklı ülkelerdeki çocuklara anlatmaktadır. Mültecilik ve göç konusunu anlatmakta beğeni toplayan kitap Society of Illustrators ödülünü almıştır. Anne ve çocuklardan oluşan üç kişilik bir ailenin göç hikayesini korku, umut, merak duygularının yer aldığı bir anlatımla karşımıza çıkmaktadır.

Ailenin göç hikayesini okumaya anlatıcı çocuk ve babasının kumsalda kumdan kale yaptığı resimle başlıyoruz. Karakterlerin isimlerini kitap bize söylemiyor. Kitabın anlatıcı çocuk için farklı coğrafyalardan mülteci çocukların isimlerini düşünebilirsiniz. Her yaz hafta sonları kumsala giden bu ailenin hayatı savaşın başlamasıyla değişiyor. Anlatıcı çocuğun deyimiyle savaşın başlamasıyla sanki dünyanın bütün ışıklarını söndürüyorlardı. Kitabı kaplayan karanlıkta öğreniyoruz ki baba savaşta hayatını kaybediyor. Artık aile üç kişi; anne ve iki çocuk. Yaşadıkları şehir güvenli olmadığı için başka bir ülkeye yani güvenli bir yere gitmeye karar veriyorlar. Eşyalarını topladıktan sonra yola çıkıyorlar. Bu yolculukta arabada, kamyon arkasında, bisiklette gece-gündüz yol alıyorlar. Sonunda sınıra ulaştıklarında sınırı geçmelerine izin vermeyen muhafızlarla karşılaşıyorlar. Ormanda muhafızlardan saklanarak, kaçarak denize ulaşıyorlar. Yolculuklarına devam etmek için diğer insanlarla beraber tekneye binerek denizi dalgalar arasında aşıyorlar. Karaya vardıklarında güvenli yere daha fazla yaklaşsalar da birkaç günlük tren yolculuğuna başlıyorlar. Anlatıcı çocuk trenden dışarı baktığında onlarla beraber göç eden kuşları görüyor. Onlar gibi sınırları uçarak geçmeyi ve yeni bir yuva bulmayı hayal ediyor. Kitap bu düşüncelerle bitiyor. Ailenin güvenli yere gidip gidemediklerini bilmiyoruz ama kuşlarla beraber ulaşabilmelerini umut ediyoruz.

Kuşların her sene yaptığı göç yolculuğuyla biten kitap hayattan çok farklı durumları özenli bir şekilde önümüze çıkarmaktadır. Barış ve savaşın birbirine zıt durumunu göstermek için ilk sayfalarda barışı aydınlıkla ve savaşı karanlıkla resmetmektedir. İlerleyen sayfalar savaşın babayı almasıyla ebeveyn kaybına yer vermektedir. Aile bir kayıp yaşansa bile kitabın devamında annenin ağzından her fırsatta ailenin bir arada olmasını bir şans, umut verici bir durum olduğu söylenmektedir. Çocuk edebiyatının önemli bir parçası olan ebeveyn sevgisinin gücü, annenin sözleriyle karşımıza çıkmaktadır. Göçü çocukların gözünden bir macera olarak gösterme isteğiyle yaşanacak zorlukları oyunlaştırmaya gitmektedir. Maceranın sonunda da ödül olarak ilginç hayvanların olduğu, korkmadan yaşanacak, güvenli yeni ülke bulunmaktadır. Kitap boyunca kayıp, savaş, korku, ayrılma gibi olumsuzlukların yanında umut, birliktelik, kavuşma gibi olumlu ifadeler de bulunmaktadır. Anlatım dilinde bu olumlu ifadeler ve iyimserlik yoğun olarak bulunduğu için zor durumlar hafifletilerek çocuk okura uygun hale başarıyla getirdiği söylenebilir.

Hayattaki göç, savaş, kayıp gibi zor durumları umutla anlatan bu kitabı çocuklar nasıl okumalı? Aileler çocukları her ne kadar yaşamın olumsuz yanlarında uzak tutmaya çalışsalar da bazı çocuklar savaş, şiddet, kayıp gibi zor durumları yaşamak zorunda kalmaktadırlar. Bu durumları yaşamasalar bile televizyonda izledikleri filmlerden, haberlerden, okuldaki sıra arkadaşının yaşantısından bu durumlara şahit olmaktadırlar. Hayattaki olumsuz durumları kendi yaşlarına uygun içeriklerle ebeveyn gözetiminde okumaları çocukların hayata hazırlanmasında yararlı olacaktır. Kitabı çocuklarla beraber okumadan önce anlatıcı tarafından okunması önemlidir. İçeriği verilecek tepkiler, duygu yansıtmaları, yönlendirmeler çocuğun dikkatini çekecektir. Yolculuk kitabını çocuğun savaş, göç gibi konularda soracağı soruları cevaplandırmak için beraber okuyabilirsiniz. Haberlerde gördüğü mültecilikle ilgili olumlu-olumsuz haberlerden sonra konuyu birlikte konuşmak için kitabı beraber okuyabilirsiniz. Sınıfınızda mülteci öğrenciler varsa arkadaşların birbirini anlaması için okuyabilirsiniz. Bu kitabı okurken yaşlarına uygun basitlikte sorularını cevaplamayı, dürüst olmayı unutmayın. Kitap yukarıda bahsedilen temaları 4 yaş ve üzeri çocuklara uygun ve iyimser bir dille anlatmaktadır. Fakat bazı çocuklar kitabı okuduktan sonra endişelenebilir. Onları rahatlatarak endişelerini anladığınızı gösterebilirsiniz. Çocuğun yaşantısında daha farklı bir noktaya temas ettiğini ve zorlandığını görüyorsanız okulundaki psikolojik danışmandan destek alabilirsiniz.

Yolculuk kitabını çeşitli sorularla sorarak çocuklarla tartışabilirsiniz. Kapak sayfasında neleri fark ettiklerini, kitaba bakınca ne hissettiklerini sorarak başlayabilirsiniz. Kitabı okuduktan sonra mülteciliği, göç eden çocuk ve göç edilen yerdeki çocuk olmayı tartışabilirsiniz. Kitapta geçen karakterlere benzer şeyler yaşayan arkadaşları olup olmadığını, bunları yaşayan biriyle tanışırlarsa nasıl davranmaları gerektiğini tartışabilirsiniz.

Kitap üzerinden hakların ve mülteciliğin detaylı tartışıldığı içeriği bu linkten ulaşabilirsiniz. (https://www.amnesty.org.uk/files/exploring_the_journey_together.pdf?YI08ipCDRnyQwRaqQZdce0a0I2wbos8z)

Yolculuk kitabı umut ve korkuyu bir arada çocuklara göstermeyi başaran ilham verici bir kitaptır. Her dönem ne yazık ki yaşanmış, yaşanmaya devam eden mülteciliği çocuklarla konuşmak, onlara anlatmak için yardımcı olması bu kitabı değerli kılmaktadır. Gelecekte çocukların mülteci olmaması umuduyla…